Tsunamide kayboldu, Türkiye’de bulundu! Tam 3 bin 600 yıl sonra…

Can Şişman / milliyet.com.tr – Kayıtlara Minos patlaması olarak geçen Santorini’deki Thera Yanardağı patlaması tarihin akışını değiştirdi. Milattan evvel 1600’lü yıllarda yaşandığı düşünülen bu patlamanın yarattığı felaketlerin başta Batı Anadolu olmak üzere bölgede büyük bir tahribat yarattığı bilinen bir gerçekti.

Lakin bu tahribatın boyutunu somut bir halde ortaya koyan kanıtlar geçtiğimiz günlerde ortaya çıkartıldı. Ankara Üniversitesi araştırmacılarının İzmir’deki Çeşme – Bağlararası’nda yaptığı arkeolojik hafriyatlarda tarihe ışık tutacak bir keşfe imza atıldı.

Ankara Üniversitesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu başkanlığında yürütülen hafriyatlarda Hayfa Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Beverly Goodmann-Tchernov ile birlikte yapılan değerlendirmeler sonucu Çeşme-Bağlararası yerleşiminde daha evvel hiç bilinmeyen boyutta güçlü bir tsunaminin izlerine ulaşıldı.

Santorini’deki patlayan volkan ile oluşan tsunami sırasında kaybolan bir şahsa ilişkin kalıntılar, İzmir’in Çeşme ilçesinin merkezinde yer alan Bağlararası yerleşiminde tam 3 bin 600 yıl sonra bulundu. Çarpıcı keşif hakkındaki ayrıntıları hafriyat takımının başındaki isim Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu ve Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yılmaz Selim Erdal ile konuştuk.

‘BÖLGENİN GERİ KALANI APARTMANLARIN ALTINDA KALMIŞ’

Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu başkanlığındaki Ankara Üniversitesi araştırmacıları, Çeşme-Bağlararası’ndaki kazılara 2009 yılında başladı. Tam 10 yıl boyunca devam eden ve 2019 yılında tamamlanan hafriyat çalışmaları Çeşme’nin merkezinde, marinanın bir sokak gerisindeki boş yerde gerçekleşti.

“Bölgenin geri kalanı apartmanların altında kalmış. Münasebetiyle kısıtlı bir bölgede hafriyat çalışmalarını yürüttük” diyen Prof. Dr. Şahoğlu, bu bölgenin günümüzde olduğu üzere kıymetli bir liman kenti olduğunu söyledi. “Milattan evvel ikinci bin yılda bilhassa Anadolu’da Girit-Minos kültürüyle ilgiler gösteren çok az sayıdaki yerleşim yerlerinden bir tanesi” diyen Prof. Dr. Şahoğlu, “Günümüzden 3 bin 500 – 3 bin 600 yıl evvel de burası kıymetli bir liman kentiydi” diye konuştu.

‘İNSANLIK TARİHİNDE KAYDA GEÇMİŞ EN BÜYÜK TABİAT OLAYI’

Girit-Minos uygarlığı, o periyotta bütün Ege ve Akdeniz’de hakim bir uygarlık. Bilhassa de deniz ticaretinde çok güçlü. Çeşme bölgesi bir Girit-Minos yerleşimi olmasa da bu uygarlıkla bağı olan bir Batı Anadolu kıyı yerleşim bölgesi. Takvimler günümüzden 3 bin 500 – 3 bin 600 yıl öncesini gösterdiğinde bölgede şiddetli bir patlama gerçekleşti.

Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu, Santorini’deki volkanın tam da Girit Uygarlığı’nın en görkemli olduğu periyotta patladığını söyledi. “Bu patlama, insanlık tarihinde kayda geçmiş en büyük tabiat olayı” diyen Prof. Dr. Şahoğlu, “Patlama sonrasında bölgede pek çok sarsıntı ve tsunami meydana geldi” dedi.

‘BİLİNENDEN ÇOK DAHA BÜYÜK BİR PATLAMA’

“Eskiden kimse bölgedeki tsunamilerin bu kadar güçlü olabileceğini, patlamanın tesirinin bu kadar büyük olabileceğini varsayım edemedi ve arkeolojik olarak ortaya koyamadı” diyen Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu başkanlığındaki Ankara Üniversitesi araştırmacıları, 10 yıl süren hafriyat çalışmaları sonucunda bölgede bir insan ve bir de köpek iskeletiyle karşılaştı.

Prof. Dr. Şahoğlu, “Kazılarımızda, tsunami sırasında hayatını kaybettiğini düşündüğümüz bir insanın iskeletine ulaştık. Santorini’deki patlamanın bilinenden çok daha büyük bir patlama olduğunu ve tesirinin aslında varsayım edilenden çok daha büyük olduğunu ortaya çıkarttık” diye konuştu.

TARİHTE BİR İLK!

Santorini’deki volkan patlamasının arkeolojideki en heyecanlı ve görkemli mevzulardan biri olduğunun altını çizen Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu, “Bu kadar büyük bir tabiat olayının bir kurbanına daha evvel ulaşılamamıştı. Birinci kurbanı Çeşme’de bulduk. Genç bir erkek. Tsunamiye kapılmış ve boğulmuş” diye konuştu.

2009 yılında başlayan hafriyatlarda birinci değerli bulgu ise 2012 yılında yaşanmış. “Volkanik külü aslında 2012’de bulduk. Onun tahlilleri uzun sürdü” diyen Prof. Dr. Şahoğlu, “Bu kurbanı ve yanındaki köpeği 2017 yılındaki kazılarımızda bulduk lakin bütün kıssanın yazılması yıllar sürdü” dedi.

‘İLK BAŞTA TESPİT EDİLEMEDİ’

2012’de bulunan volkanik kül üzerindeki tahlillerin Avusturya’nın başşehri Viyana’daki Atom Enstitüsü araştırmacıları tarafından yapıldığını belirten Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu, tahlilin birinci sonucunda külün Santorini’ye ilişkin olduğunun tespit edilemediğini söyledi.

Yıllarca Santorini külünün öbür bir volkanik kalıntıyla karışıp karışmadığının incelendiğini belirten Prof. Dr. Şahoğlu, en sonunda külün Santorini’ye ilişkin olduğunun tespit edildiğini söyledi. Keşifle ilgili ABD Bilimler Akademisi Mecmuası’nda bir makale kaleme aldıklarını belirten Prof. Dr. Şahoğlu, insanlığa dokunan değerli bir keşfin arkeolojik çalışmalarla ortaya çıkartıldığının altını çizdi.

‘TAHRİBATI GÖRÜNCE TSUNAMİ İHTİMALİ ÜZERİNDE DURDUK’

Hafriyat çalışmalarının Ankara Üniversitesi araştırmacıları tarafından gerçekleştirildiğini vurgulayan Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu, bölgede çıkan kalıntılarda çok fazla tahribat meydana gelmiş olduklarını ve bunun üzerine tsunami ihtimali üzerinde durmaya başladıklarını söyledi.

Tsunami araştırmaları için İsrail’deki Hayfa Üniversitesi’nin öğretim üyelerinden Dr. Beverly Goodmann-Tchernov’un, yazdıkları makalede kendilerine yardımcı olduklarını belirten Prof. Dr. Şahoğlu, Ankara Üniversitesi çatısı altında milletlerarası iştirakli interdisipliner bir çalışmaya imza attıklarını vurguladı. Prof. Dr. Şahoğlu, “Kazılar esnasında burada tsunami olabileceğini düşündük ve İsrailli uzmanları buraya davet edip birlikte inceledik. Yaptığımız ortak çalışmayla birlikte bölgede tsunaminin yaşandığını netleştirdik” diye konuştu.

‘BU YALNIZCA BİR BAŞLANGIÇTI’

Hafriyat çalışmalarının gerçekleştiği alanın Çeşme’nin merkezinde yer aldığını hatırlatan Prof. Dr. Vasıf Şahoğlu, bölgenin turistik bir alan olduğunu vurguladı. “Buranın bir ören yerine dönüştürülmesini istiyoruz” diyen Prof. Dr. Şahoğlu, “İnsanların gelip ziyaret edebileceği özel ve değerli bir yer. Ziyaretçilerin tsunami kalıntısını ve volkanik külün izini görebilecekleri bir ören yerine dönüştürülmesi maddi imkânlarla oluşturulacak bir şey lakin bunu yapabiliriz” dedi.

Prof. Dr. Şahoğlu, Çeşme’deki kazılacak alanların hudutlu olduğu için çalışmaların durduğunu belirtti. Şu anda Urla’daki Limantepe yerleşiminde karada ve denizin altında arkeolojik hafriyatları sürdürdüklerini söyleyen Prof. Dr. Şahoğlu, çalışmaların Urla yarımadasında devam ettiğini açıkladı. Çeşme’deki keşif için “Bu yalnızca bir başlangıçtı, devamında antropolojik datalar ışığında öteki yayınlar hazırlığındayız” diyen Prof. Dr. Şahoğlu, “Geçmişe ilişkin bir pencere olduk. Çok heyecanlandık” dedi.

‘ANADOLU’DAKİ YAYGIN GÖMÜ GELENEĞİNİN DIŞINDA’

Prof. Dr. Yılmaz Selim Erdal ise Çeşme’de bulunan iskeletin korunma durumunun mükemmel olmadığını ve biraz parçalanmış durumda olduğunu belirtti. İskeletin duruş konumunun milattan evvel 1600’lerdeki meyyit gömme geleneklerine çok uymadığının altını çizen Prof. Dr. Erdal, “O devirde ölüler Anadolu’da yaygın olarak büzülmüş durumda gömülüyor. Fakat iskelet sırt üstünde yatıyor. O periyodun yaygın gömü geleneğinin dışında” yorumunda bulundu. İskeletin bir bacağının dizden altının eksik olduğunu belirten Prof. Dr. Erdal, iskeletin üzerindeki bina yıkıntıları ile tsunami tesirinin görülebildiğini söyledi.

‘BÖLGENİN YERLİSİ OLUP OLMADIĞINI İNCELEYECEĞİZ’

Santorini’deki volkanik patlamanın bir yerleşmeyi yok ettiğinin ve Batı Anadolu’yu etkilediğinin daha evvel bilindiğini lakin bu patlama ve yarattığı tsunaminin yol açtığı ölümlere ait rastgele bir bilginin mevcut olmadığını kaydeden Prof. Dr. Yılmaz Selim Erdal, “Bu keşif, patlamanın ve tsunaminin neden olduğu can kaybına ait en değerli kanıt” yorumunda bulundu.

Tsunamiden etkilendiği düşünülen bu iskeletin kime ilişkin olduğunu ve tsunaminin vücudunda yarattığı tahribatların boyutlarını incelemeye başlayacaklarını duyuran Prof. Dr. Erdal, “Bu kişi nitekim Çeşme – Bağlararası’nda yaşayan biri miydi yoksa buraya öteki bir yerden mi gelmişti, bunu da inceleyeceğiz. Bu kişi bölgenin yerlilerinden biri olabilir. Lakin tahminen de tsunami dalgaları aracılığıyla buraya gelmiş olması da mümkün” diye konuştu.

Yapılacak izotop tahlilleri ile kişinin nereli olduğuna ait bir ipucu yakalayacaklarını söyleyen Prof. Dr. Erdal, “İskeletten elde edeceğimiz bilgiler tsunaminin tam olarak hangi vakit diliminde gerçekleşmiş olduğunu kronolojik olarak tarihleme imkanı sağlayacak” dedi.