Sezai Karakoç’un eserlerine çok yönlü bakış

Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesince  “Sezai Karakoç Kolokyumu” düzenlendi.

Necip Fazıl Kısakürek Kültür Merkezi’ndeki oturumun moderatörlüğünü üstlenen Abdullah Harmancı, Karakoç’un daha çok düşünür ve şair olarak bilindiğine dikkati çekerek, “Ama düşünürlüğü ve şairliğinin ötesinde birçok edebi tıpla haşır neşir olduğunu biliyoruz. Yabana atılmayacak hikayeleri, piyesleri, tenkitleri, poetikası var. Çok taraflı bir sanatçı.” tabirlerini kullandı.

Yazar Güray Süngü, Türk edebiyatının büyük isimlerinin her vakit yazdıkları çeşitler dışında kaleme aldıkları yapıtların de ele alınması gerektiğinin altını çizerek, şu bilgileri verdi:

Sezai Karakoç’un “Meydan Ortaya Çıktığında” ve “Portreler” isimli iki öykü kitabı olduğunu aktaran Süngü, “Meydan Ortaya Çıktığında için dikkatimi çeken izlek, teknik. Bu öyküdeki meydan, mahşer meydanı. Mahşer meydanına gelindiğinde, o ana varıldığında, defter dürüldüğünde, müzik bittiğinde, oyun ve cümbüş sona erdiğinde, imtihan nihayet bulduğunda ne olacak, sıkıntı bu. İkinci kitap portreler. Kitapta 12 kıssa var. Geç Kalan Adamın Hikayesi, Sade Bir Yüz, Topraktan Başlayarak, Tuzak ya da Son Günler, Dönüş, Seyahat, Bağbozumu, Dağ, Bülbül, Bekçi, Kayboluş, Kiralık Bir Mesken isimli kıssalardan müteşekkil. Temalar birinci kitaptakiyle misal fakat daha çeşitli. Konut, sürgün, ilişkin olunan yer, oraya dönüş, başkalaşım, beni en çok etkileyen temalar.” dedi.

– “PERDE VE MİSYON İSİMLİ YAPITLARI SOSYOLOJİK TAHLİLLER EKSENİNDE OKUMAK YERİNDE OLACAKTIR”

Yazar Yunus Emre Özsaray da Karakoç’un “Ertelenen Düğün”, “Çeyiz”, “Perde”, “Görev” ve “Armağan” isimli beş piyes yazdığına dikkati çekti.

Bu piyeslerden yalnızca Vazife ve Armağan’ın Diriliş Dergisi’nde yayınlamadan kitaplarına alındığını belirten Özsaray, şu bilgileri verdi:

“Diğer üç piyes Diriliş Dergisi’nde yayınlanmıştır. Ertelenen Düğün ve Çeyiz isimli piyesler, Karakoç’un Diriliş tezinin felsefi ilgilerinin kurmacaya dönüşmüş hali olarak karşımıza çıkar. Bu piyeslerde Varoluşçuluğun özellikle Kierkeegard’ın gerek Endişe ve Titreyiş gerekse Ölümcül Hastalık Ümitsizlik kitaplarındaki insanın kendilik kazanmasına dair kimi yaklaşımlarının tesirlerini görürüz. Tek perdeden oluşan Ertelenen Düğün, düğün hazırlıklarını tamamlamışken nişanlısını terk etmek yükümlülüğünde olan genç adam ile genç kızın konuşmaları halinde kurgulanmıştır. İki kahramanın konuşmaları, Sezai Karakoç’un fikri yapıtlarında ele aldığı bir kadro tezleri kurmacaya dönüştürür. Ertelenen Düğün isimli piyesle benzeri bir izlek üzerine yazılmış. Çeyiz isimli piyeste bir ödev şuuruyla yüklenmiş genç kız, başka taraftan çeyiz karşısında aile fertlerinin misyon şuurları, fizikötesi varlıkların ödevleri gereği genç kızın aklını çelmek istemeleri ve tekrar öbür varlıkların yükümlendikleri ödevler tek perdede okura sunulur.”

Özsaray, Misyon ve Perde isimli yapıtların ise diriliş kanısının toplum-fert ortasındaki alakaları kıymetlendirme ölçütleri dahilinde yorumlanmaya müsait olduğunu vurgulayarak, “Piyesler 1 kitabındaki eserler için bir tasnif yapılacak olursa Ertelenen Düğün ve Çeyiz isimli yapıtları felsefi soruşturmalar, Perde ve Misyon isimli yapıtları ise sosyolojik tahliller ekseninde okumak yerinde olacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.

– “KARAKOÇ ŞİİRİNDE HEYKEL SANATINA DAİR ÇOK GENEL BİR GÖRÜŞ HAKİM”

Prof. Dr. Turgay Anar ise Karakoç şiirinde heykel sanatına dair çok genel bir görüşün hakim olduğunu lisana getirerek, “Heykellerin ne özel isimleri ne de onları yapan sanatkarların isimleri vardır. Karakoç şiirindeki heykeller, görüşlerini, fikirlerini ve mefkuresini yansıtmak ve bunları şiirinde somutlamak için kullanılan hazır objelere misal. Onun gerecinin alındığı toprak, şairin kurduğu şiirde anonim bir isimlendirme ile tekrar karılır. Bu tıp heykeller, şairin lisana getirmek istediği his, niyet, dram, ayrılık, acı, buhran ve daha birçok his, niyet ve kavramı somutlamaya fırsat sağlar.” sözlerini kullandı.

Karakoç’un İslam mimarisi geleneği içinden süzdüğü fikirlerle çağdaş mimari yapıtlara baktığının altını çizen Anar, şöyle devam etti:

“Onun bakışındaki temel nokta, Batı medeniyeti ve münasebetiyle da Batı mimarisi ve yapıtları ile bir hesaplaşma fikridir. Onun üzerinde ısrarla durduğu mimari eserler içinde çeşmelerin özel bir yeri vardır. Meydan çeşmeleri, Karakoç’un şiirlerinde geçmiş hoş günleri, rahmeti, bolluğu, yani İslam’ın hoş günlerini sembolik seviyede yansıtmakla birlikte çeşmelerden gürül gürül akan su, beslendiği kaynağın ne kadar güçlü olduğunu göstermesiyle dikkat caziptir. Bu kaynak ne kadar güçlüyse, gelecek günler de ondan güç alarak tekrar ve daha da güçlü bir formda dirilebilir. Kurumuş çeşmeler, geleneğin canlılığını yitirmesi, içinde kendine mana kazandıran medeniyetin paslanması, geçmişle gelecek ortasında kurulması planlanan devam zincirinin kopması manalarına da gelir. Onun şiirindeki klasik meydan çeşme mimarisi estetik açıdan hoştur. Bunun en bilinen ve dikkat alımlı örneği, ‘Sultanahmet Çeşmesi’ şiiridir. Şiirde kelama dökülen, estetik açıdan tasvir edilen çeşmenin deliklerinden su yerine süs akar. Bu akan su, işte onun diriliş ideolojisi olarak nitelediği İslam geleneği, kültürü, sanatı, edebiyatı, yani kendi inandığı kıymet, fikir ve sanatın en hoş örneğidir.”

İki gün boyunca süren aktiflik, Sezai Karakoç’un mimari, estetik, görsel ve işitsel sanatlarla ilgili görüşlerinin ele alındığı oturumlarla sona erdi.

– “KARAKOÇ’UN SIRTINDA YUMURTA KÜFESI VARDI”

Türkiye Müellifler Birliği Kurucusu, muharrir D. Mehmet Doğan da Sezai Karakoç’un gelenekle kurduğu münasebetin şimdi ilkokul sıralarındayken başladığını belirterek, “Karakoç eski harfleri öğrenmek istiyor, babasından sonra annesinden. İkisi de bunu reddediyor. Bunun üzerine kendisi eski bir kıraat kitabına bakarak Osmanlı yazısını öğreniyor ve seçme yazılar, hoş yazılar üzere bir antolojiden de Namık Kemal’den başlayarak, son dönem edebiyatçılarını tanıyor. Yani şuurlu olarak eski edebiyatı öğrenme merakı Karakoç’ta çok erken yaşta başlıyor.” diye konuştu.

Karakoç’un ortaokul, lise öğrencisiyken de aruz veznini öğrendiğini aktaran Doğan, şu bilgileri verdi:

Sezai Karakoç’un sırtında yumurta küfesi olduğu için bu hususlarla önemli olarak ilgileniyor ve bu konuda ona kapı açanın da Yahya Kemal olduğunu düşünüyorum. Yahya Kemal, Batılılaşma periyodu edebiyatının bir noktasında aşağı üst 50 yıldan sonra eski edebiyatla ilgili bütün o makûs imajları bir tarafa bırakıp onunla sağlıklı bir ilgi kuruyor ve onun Türkçenin devam eden çizgisi olduğunu söylüyor. Divan edebiyatının değerli tüm isimleri Sezai Karakoç’un yazılarında geçiyor. Hatta Fuzuli’ye çok değer veriyor. Kendisinin bu şiiri özümsediğini buradan çıkarabiliyoruz. Ancak şöyle diyor, ‘Klasik edebiyatı devam ettirmek, onu taklit etmek değildir. Yeni bir yorumla onu şiirleştirmemiz lazım’. Karakoç eski formu kullanıyor lakin yeni bir şekil, söz ve üslupla yapıyor. Öbür devrinin şairlerden farkı da metafizik muhtevaya sahip olması bu şiirlerin. Başkaları kendi materyalist yapıları içinde divan edebiyatıyla ilgili birtakım şeyler yaptıklarını sanıyor. Sezai Karakoç, nitekim sağlıklı bir ilgi kuruyor.”

– “SEZAİ KARAKOÇ İLE CEMAL SÜREYA, İKİNCİ YENİ’NİN TAŞIYICI FİGÜRLERİ, EN TESİRLİ İSİMLERİ”

Şair, muharrir Zafer Acar da İkinci Yeni ve Sezai Karakoç üzerine uzun soluklu çalışmalar yaptığını lisana getirerek, “Sezai Karakoç üzere bir isim İkinci Yeni üzere bir akımın içinde nasıl var oldu? Müslüman bir kimliğe sahip. Çok erken yaşlarda Necip Fazıl’ın Büyük Doğu’su ile tanışıp ideolojik manada da İslam niyetine yakınlık duyan birinin çoğunluğu sosyalistlerden oluşan, seküler, laik şairlerin oluşturduğu bir akımda yer alma macerası değerli. Yalnız başına, bir kampın, bir akımın içerisinde yer alıyor. Bunun üzerine düşünmek lazım. Art planına bakmak lazım.” değerlendirmesini yaptı.

Karakoç’un Mülkiyeyi kazanmasıyla, İkinci Yeni’nin kıymetli şairlerinden Cemal Süreya ile tanıştığına işaret eden Acar, “O birliktelik İkinci Yeni’nin kurulma kademesinde çok tesirli oluyor. Bana nazaran Sezai Karakoç ile Cemal Süreya, İkinci Yeni’nin taşıyıcı figürleri, en tesirli isimleri. İlhan Berk var kanılarıyla besliyor. Turgut Uyar var şiirleriyle daha çok besliyor, fikirleriyle ise 1960’a kadar İkinci Yeni’nin içerisinde çok da yer almayı yeğlemiyor.” dedi.

Acar, Sezai Karakoç’un sanatta hiçbir vakit muhafazakar davranmadığını, yeniliğe, gelişime açık olduğunun altını çizerek, şunları kaydetti:

Karakoç’u edebiyat tarihçiliği bağlamında kıymetlendiren Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Türk Lisanı ve Edebiyatı Öğretim Üyesi Mesut Koçak ise şunları anlattı:

“Sezai Karakoç, edebiyat tarihlerinde İkinci Yeni takımı içinde zikredilmesine ve şiirinin ayırt edici istikameti olarak mistik, metafizik, İslami, kültürel ve tarihî imgeler gösterilse de bu türlü mutlak metinselleştirmelerle dondurulup sabitlenemeyecek bir şahsiyet olarak görünmektedir. 1950’lerden 1960’lara, 1960’lardan 1980’lere uzanan çizgide şiirinde değişim ve dönüşümler izlenebileceği üzere, şairlik portresinin yanına düşünürlük portresini de eklemiş, farklı çeşitlerde eserler kaleme almak ve ideolog olmanın yanı sıra ‘Diriliş’ mecmuasıyla bir okul olma hüviyeti de kazanmıştır. Bütün bu hususiyetler onu sabit, lineer, donmuş, tek boyutlu olmaktan çıkarmaktadır. Değişken, hareketli, çok boyutlu ve canlı bir şahsiyetin gerçekliğinde tezahür eden bütün bir etkililiği içinde okunması gereken bir şair, müellif portresi çıkmaktadır ortaya. Bundan sonra yazılacak edebiyat tarihlerinin onu İkinci Yeni kıskacına almadan, zikredilen bütün çok taraflılığı ve çok sesliliği içinde değerlendirmesi Türk şiirinin gelişimindeki tesirini görmek bakımından değerli görünmektedir. Böylelikle hem şairin şiirinin çok boyutluluğu çok daha besbelli hâle gelecek hem de Türk şiirine sağladığı katkı ortaya somutlaşacaktır.”

– “SEZAİ KARAKOÇ, ŞAİR PORTRESİNDE KENDİSİ İÇİN BİÇTİĞİ VE HEDEFLEDİĞİ BİR YERİ ANLATIRKEN DETAYLANDIRIR”

Şair, müellif Hayriye Ünal da Karakoç’un Türk şiirindeki değerine işaret ederek, “Şair kendini nasıl konumlandırır, inşa eder, ki tarihe baktığımızda çok az şair kendi pozisyonuna dair kanaat belirtip, o yolu tıpkı vakitte geçerli kılabilmiştir. Sezai Karakoç pozisyonunu kelamlı olarak belirterek değil, dolaylı olarak göstermek yoluyla işaret eder. Ama o kadar ayrıntılı betimler ve buna o kadar ömrüyle sadık kalır ki, elimizdeki datalara şairin samimiyeti, uğraşı ve kalitesi de eklendiğinde bütünlüklü bir portre elde ederiz.” diye konuştu.

Usta şair ve mütefekkirin poetik nitelikli 3 kitaptan oluşan “Edebiyat Yazıları”na değinen Ünal, şunları kaydetti:

Hayriye Ünal, yakın vakitte kitap olarak yayımlanan “Hatıralar” yapıtı incelendiğinde de Karakoç’un şiirlerine yer bulma, yazı yayımlama mevzularında çektiği külfetlerin görüldüğünü söyleyerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Murat Evrak’ın 2018’de çıkan ‘Şairaneden Şiirsele -Türkiye’de Çağdaş Şiir’ kitabında Karakoç’un -gerekçeli şekilde- yer almayışı, şairin yerinin tartışmaya açılacağı işareti üzeredir. Lakin şunu vurgulamakta fayda var. Şairlerin yerini ve kıymetini eleştirmen ve akademisyenlerden evvel başka şairler işaret eder.

Cemal Süreya’nın baştan beri kabulü, dayanağı, arkadaşlığı, İlhan Berk’in kabulü, ‘Monna Rosa’ şiirinin yaygın tesirleri, Asım Bezirci ile polemiklerin aksi tesiri, Muzaffer Erdost’un Karakoç’a ‘Pazar Postası’nda yer vermesi, Eser Gürson’un 65 yılında Devinim’de yazdığı ‘Metafizikçi Şiir (Sezai Karakoç’a Giriş)’ yazısı, Ebubekir Eroğlu’nun 1981’de Karakoç şiirine dair yazdığı müstakil kitap, Ahmet Oktay’ın 1983’te ünlü yazısıyla Karakoç’un resmi ideoloji tarafından dışlandığını ifşa etmesi onun yerini güçlendirir. Yücel Kayıran’ın 2021’de ‘Sezai Karakoç: Şiirimizin Son Büyük Şairi’ başlıklı bir yazı yazması şairin yerine dair tartışmayı kapatmaya yönelik bir yazı olarak göze çarpar.”

– “ŞAİRİN SES KOMPARTIMANINA BÜYÜK KIYMET VERDİĞİ VE LOKOMOTİF OLARAK DUYGUYU İDEALİZE ETTİĞİ AÇIKTIR”

Şair Ömer Fazilet de aktiflikte “Sezai Karakoç Şiirinin Ateşten Çağdaşlık Parantezi” başlıklı bir bildiri sunarak, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Karakoç’ta klâsik olan hece ölçüsü üzere biçimsel bir duruma ve asıl kıymetlisi şiirde his yatırımı üzere bir iç ereğe bağlanır. Daha tabanda ise zihinsel doğuş, çıplak ve tanımlanmamış olandan çekinerek, kendine daima kültürel korunak da arar. Mehmet Levendoğlu ismiyle basılan birinci denemesi yanında, ‘Yağmur Duası’ ve efsanevi ‘Monna Rosa’ şiirleri teknik bir gözle irdelendiğinde, şairin ses kompartımanına büyük kıymet verdiği ve lokomotif olarak duyguyu idealize ettiği açıktır. Burada şaşırılacak bir şey yok aslında. Zira şairin hatıratında ayrıntılı halde anlattığı üzere doğu metinleri ve onların atmosferi tesirli olmuştur, ruh ikliminin kurulmasında. Gerçi Batı klasiklerine ulaşmakta çok geç kalmayacaktır Karakoç fakat çağdaş şuur ile Batı klasiklerini karıştırmamak gerekir. Dikkatle altının çizilmesi gereken konu, Karakoç şiirinin bir çağdaşlık ateşi içinde kendisini ateşlerken sona yanlışsız çağdaşlığını yok etmesidir. Hatta şöyle söylenebilir, Karakoç şiiri doğuşunda nasıl tam çağdaş ve modernist değilse kapanışında birebir tavra geri dönmüştür.”

– “ŞİİRLERİ, AŞKLA YAZILMIŞTIR”

Doç. Dr. Bahtiyar Arslan ise Karakoç’u öbür şairlerden ayıran özelliklere değinerek, “Sezai Karakoç, İkinci Yeni şairleriyle bir ortada anılmakla bir arada bilhassa dünya görüşü, medeniyet, din, ahlak ve kültür üzere kimi temel husus ve kavramlarda onlardan ayrılır. Ayrılık, bu husus ve kavramların alt kategorilerinde de kendini gösterecektir. Karakoç’un tıpkı akım içinde anıldığı öbür şairlerden ve çağdaşlarından farkını belirlemek hasebiyle şair hakkında gerçek kararlara ulaşmak için artık dikkatlerimizi bu alt kategorilere ağırlaştırmamız gerektiğini düşünüyorum. Onun bilhassa birinci periyot şiirlerinde başat öge üzere görünse de aşk, şairin dünya görüşünün ve medeniyet anlayışının içinde bir alt kategori niteliğine sahiptir. Bunu söylerken tam olarak onun aşk anlayışını, benimsediği, içinde yetiştiği dünya görüşü ve medeniyet anlayışının belirlediğini söylemek istiyorum.” biçiminde konuştu.

Karakoç’un şiirlerinin aşkla yazıldığını söyleyen Arslan, “Ondaki aşkın mistik, tasavvufi bir havası vardır. Daha doğrusu ondaki aşk üniversal bir seviyede, husus ötesi bir bölgede, ölümsüz bedellerin geçerli olduğu bir dünyada soluk alır, filizlenir, yeşerir.’ diye Fazilet Bayazıt’ın da 1972’de yazdığı bu cümleleri temel alırsak Karakoç’un şiiri için genel bir çerçeve çizmek kolay olur. Hatta bu tespitleri, onun şiiri ‘Monna Rosa’dan Leyla ile Mecnun’a, ‘Na’t’lerinden ‘Taha’nın Kitabı’na bütün şiirlerinde tıpkı duyuşu, tıpkı ruhu sürdürdüğünü, beşeri aşkı işlediği şiirlerinde bile İlahi aşka ayarlı bir işleyiş olduğunu söyleyebiliriz. Karakoç, şiir boyunca kendi varlığını da sevgilinin varlığını da ısrarla gizlemeyi tercih etmiştir. Bu kapalılığın ötesinde kendini var eden, gösteren şey aşkın ta kendisidir. Yani asıl olan aşktır. Şair, şiire sevgilinin ismini anarak başlar ve hem birinci mısrada hem de şiirin farklı yerlerinde sevgilinin varlığını ismi anıldıkça fark edebiliriz.”

sezai karakoç, KÜLTÜR Haberleri

https://www.haber7.com/kultur/haber/3281502-sezai-karakocun-eserlerine-cok-yonlu-bakis