‘Marmara atık çukuru değil’

Gökhan Karakaş –  Marmara Denizi’nde geçtiğimiz yaz ortaya çıkan sarı felaket müsilaj Prof. Dr. Mustafa Sarı tarafından her istikametiyle ele alındı. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı, Türkiye İş Bankası yayınlarından çıkan ‘Ağıt mı Umut mu?’ isimli kitabında müsilajın denizle kurduğumuz yanlış ilginin sonucu ortaya çıktığını vurguladı.

Prof. Dr. Sarı, “Müsilajın oluşmasında 3 ana faktör var. Global iklim değişimine bağlı deniz yüzeyi sıcaklıklarında artış. (Marmara 2021 yılında 40 yıllık ortalama sıcaklıktan 2 derece daha sıcaktı). İkincisi Marmara’nın Karadeniz ve Akdeniz ortasında bir geçiş denizi özelliğiyle ikili akıntı sistemi. (Yüzeyde az tuzlu Karadeniz suyu, tabanda ise çok tuzlu Akdeniz kökenli sular). İki farklı yoğunluktaki suyu bir geçiş katmanı birbirinden ayırıyor ve bu yapı dikey karışımları azaltarak Marmara’ya kararlı, durağan bir nitelik kazandırıyor. Üçüncü tetikleyici ise 40 yıldır boca ettiğimiz evsel, endüstriyel, ziraî ve öteki atıklar. Marmara etrafında yaşayan 25 milyon insanın atığı, Türkiye’nin yarısına hizmet sunan sanayinin atıkları yanlışsız düzgün arıtılmadan gönderiliyor. Tam 40 yıldır Marmara’yı bir atık çukuru olarak kullanıyoruz. Bu üçlü tetikleyici o dehşetli görünümleri yarattı” dedi. Prof. Dr. Sarı, tespitlerini şöyle sıraladı:

‘Denize yardım etmeliyiz’

“Marmara denizi ‘Sizinle bu kaidelerde birlikte yaşama talihimiz kalmadı’ dedi bize. Yüzeyi köpükler halinde kapladığında farkına vardık. Bir süre meyyit taklidi yapsak da resen geçmeyeceğini anlayıp müsilajla gayret için Marmara Denizi Hareket Planı’nı yapıp, uygulamaya geçmeye çalıştık. Marmara denizine yardım ederek onun hayat bütünlüğünü sürdürmesine katkı sağlamamız lazım. Öz kontrollü, sibernetik sistemlere ömür biçemezsiniz. Sistem sürekli yeni şartlara nazaran, yeni istikrarlar oluşturmaya çalışır. Yani Marmara’dan umut kesmemeliyiz. Önlemleri ciddiyetle alıp, uygularsak Marmara’nın müsilaj öncesi kaidelere dönmesi imkansız değil. Bu yüzden kitabımın ismini ‘Ağıt mı Umut mu’ koydum. Deniz ekosistemi büyük yıkımla karşılaştı lakin deniz direniyor. Ağıt yakıp karamsarlıkla oturmak yerine, umutla direnen denize yardım etmemiz gerektiğine vurgu yapmak istiyorum. Deniz direniyor, bizim ona dayanak olmamız lazım.

‘Derin deşarjla kirlettik’

Marmara Denizi yapısı gereği çok kırılgan ve hassas bir ekosistem. Yüzeyden Karadeniz kökenli sular güneye yanlışsız akarken, Akdeniz kökenli tuzlu sular tabanda, aykırı istikamette kuzeye hakikat masraf. Lokal yöneticiler 80’li yıllarda bunu öğrendiklerinde arıtma tesisi kurmak yerine, topladıkları evsel ve endüstriyel atıkları ön arıtmadan geçirdikten sonra güçlü pompalarla basmışlar denizin derinliklerine. Kulağa beğenilen gelen bir isim de bulunmuş: Derin Deşarj Sistemi. Yanlışlığını söyleyen akademisyenleri ise kimse duymamış. Yani kirlilik yükü katlanarak artmış Marmara’da. Kirlilik yükü denizin askıdaki katı yükünü artırmış, yani suyu daha bulanıklaştırmış. Kirlilik zati vardı ve denizin yapısı aslında müsilaj için uygundu. İklim değişimine bağlı deniz suyu sıcaklıklarındaki olağandışı artış felaket boyutunda müsilaj oluşumunu tetiklemiş oldu.

Görmediğimiz vakit müsilaj bitti sanıyoruz. Halbuki tam bilakis, yüzeyde gördüğümüz köpük kıvamındaki müsilaj toplam müsilajın binde biri değil. Büyük kısmı deniz tabanına çöküyor müsilajın. Deniz tabanı dediğimiz yer çamur, kum, çakıl, taştan ibaret değil yalnızca. Mercanların, süngerlerin, midyelerin, istiridyelerin, karideslerin, yengeçlerin, balıkların yani binlerce canlının ömür alanı. Tabana çöken müsilaj bu canlı organizmaların bir kısmını öldürdü kimilerine ziyan verdi. Kıyıdaki sünger topluluklarının tamamına yakınını öldürdü. Yumuşak mercanlar önemli ziyan gördü. Deniz çayırlarının bir kısmı tahrip oldu. Üreme döneminde olan balık tiplerinin yumurta ve larvalarını öldürdü. Önümüzdeki yıllarda bu ziyanları denizde gözle görür hale geleceğiz ne yazık ki.”

Müsilajdan nasıl kurtulacağız?

Yeni bir atık idare siyasetine gereksinimimiz olduğunu belirten Prof. Dr. Sarı, “Denizle olan mevcut ilgi biçimimizi değiştirmemiz gerekiyor. 22 unsurluk Marmara Denizi Hareket Planı ile adım attık. Âlâ başladık, berbat gidiyoruz. Hızlanmak için müsilajın yine denizin yüzeyini kaplamasını beklememeliyiz. İleri biyolojik arıtmaya geçmeliyiz. Buradan çıkan su, birden fazla vakit bulanık değil, berrak. Denize boca ettiğimiz atık suları ileri arıtmadan sonra atık barajlarında biriktirip, tarımda, endüstride kullanabiliriz. Marmara etrafındaki bütün atıkların 3 yılda ileri biyolojik arıtmadan geçirilmesi mecburilik oldu. Lakin denizin 3 yılı yok. Kişisel katkılarla denize yardım etmemiz lazım. Lavabodan dökülen 1 litre atık yağ bin ton deniz suyunu kirletiyor. Konutta kullanılan temizlik hususlarında yüksek oranda fosforlu bileşikler var. Bunların kullanımı yarı yarıya azalttığımızda denize giden atık yükünü azaltırız.”