Lübnanlı Türkmenlerin asırlardır söylediği Türkçe türkü ve maniler unutulmak üzere

Karakoyunlu Türkmenleri, uzun yıllar boyunca Suriye ve Lübnan ortasındaki bölgelerde kıl çadırlarda göçebe olarak yaşamış. O periyot hayvancılıkla geçimlerini sağlayan Türkmenler, yaklaşık 60 yıl evvel ise göçebe hayatını bırakarak Lübnan’ın Bekaa Vadisi’ndeki bölgelere yerleşmiş.

Zengin kelamlı kültüre sahip Türkmenler, kendilerine has şiveleriyle söyledikleri türkü ve manileri asırlar boyunca kulaktan kulağa aktararak bugünlere taşımış. Lakin günümüzde okullaşmanın ve Lübnanlı Araplarla entegrasyonun artması nedeniyle bu kelamlı gelenek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.

GELENEĞİN SON TEMSİLCİLERİ

Oba olarak isimlendirdikleri yerlerde yaşayan Türkmenlerden kimileri, bu türküleri çocuklarına öğretmeye çaba ettiklerini ve kendilerinin bu geleneğin son temsilcileri olabileceğini söylüyor.

Konuştukları Türkçeyi “Obaççi” olarak isimlendiren Bekaa Vadisi’ndeki Türkmenler, Duris, Şeymiye, Hadidiye, Addus, Nanaiyye ve Meşari Al Kaa olmak üzere 6 farklı yerleşim yerinde yaşıyor.

Karakoyunlu aşiretine mensup olduklarını belirten Türkmenler burada 10 bin civarında bir nüfusa sahip. Lübnan’da Bekaa Vadisi dışında yaşayan Türkmenler ise Karakoyunlu aşiretine mensup değil. Başka bölgelerde yaşayanlar da hesaba katıldığında Lübnan genelindeki Türkmenlerin sayısı 40 ila 50 bini buluyor.

Bekaa’daki Karakoyunlu Türkmenlerinin “Obaççi” olarak isimlendirdiği Türkçede “Nasılsın? yerine “Nişesin?”, “Ne iş yapıyorsun?” yerine “Ne işlersin?”, “Kaç yaşındasın?” yerine “Nicar ömrün”, “Arap” yerine “Tat”, “Arapça” yerine “Tatçili”, “Türkçe biliyor musun?” yerine “Oabaççi danışırsın?”, “Türkü söylemek” yerine “Türkü yırmak” sözleri kullanılıyor.

UNUTULMAYA YÜZ TUTMUŞ TÜRKÜ VE MANİLER KAYIT ALTINDA

AA takımı Bekaa’daki Karakoyunlu aşiretinden Türkmenleri meskenlerinde ziyaret ederek unutulma tehlikesi altındaki türkü ve manilerin bir kısmını kayda aldı.

Hadidiye köyünde yaşayan 7 çocuk babası 62 yaşındaki Ammar Kenco, atalarından duyduğu bu türküleri söyleyen son neslin temsilcilerinden.

“Bu türküleri ben unutmam; babamdan duydum, tuttum (ezberledim).” diyen Kenco, şöyle devam etti:

“Daha evvel daima Obaççi (Türkçe) konuşurduk lakin artık obaya Arapça girdi. Çocuklardan kimileri var Türkçeyi anlar fakat döndüremez (konuşamaz). Evvelden ise büyüklerimizin periyodunda obada Arapça bilmez, daima Obaççi (Türkçe) danışırlardı.”

Kenco, evvelden evlilik yoluyla obalarına Arap bir gelin geldiğinde onun da vakitle Türkçe öğrendiğini aktardı.

TÜRKIYE’Yİ GÖRMEK İSTİYOR

Türkiye’ye hiç gitmediğini lakin görmeyi çok istediğini belirten Lübnanlı Türkmen, bu isteğini kendi şivesiyle şöyle lisana getirdi:

“Bani Allah yol açarsa, halımı güzel ederse, bir hatre Türkiye’ye gidip onnan keri de mevt. Oruda ölüssem oruya kömün beni dihe yeterli.”

Kenco’nun AA mikrofonuna seslendirdiği türkülerin Lübnanlı Türkmenlerin şivesine uygun yazılışları şöyle:

“Dam başından dam iki

Yıldız saydım on iki

Ellerin urubu geldi

Hanı sabah yıldızı

Harman yeri hış yeri

Sevdiğim yavaş yeri

Yüzündeki çıbanlar

Öpüş yeri, diş yeri

Arap konutu düzdedir

Zülüfleri yüzdedir

On iki kız sevdim de

Diyi yüreğim (o) kızdadır

Sen deme ben derim

Anana ben derim

Baban seni vermezse

Seni alır kaçırım

Zurna çala çala

Çıktım bir (y) üce dala

Seni alıp gidecem

Korkiyim baban duya

Ben gara atım gara

Ben gidirim Argal’a

Ya gellim ya gelmem

Ağlaya gözü gara

Ekmek yaptım terredim

Kapıya çıktım perredim (ferahladım)

Görürüm Genco gelir

Kapıya kurban bağladım”

TORUNLARINA TÜRKÇE TÜRKÜLER ÖĞRETİYOR

Bu kelamlı geleneğin son temsilcilerinden biri de Duris köyünden 73 yaşındaki Asriye Gorli.

Köyün biraz dışındaki konutunda iki kızıyla mütevazı bir hayat yaşayan 9 çocuk annesi Asriye teyze, annesini erken yaşta kaybetmiş. Akabinde babasının bir daha evlendiğini aktaran Asriye teyze, bildiği tüm Türkçe türküleri üvey annesinden öğrendiğini söyledi.

Çocukları ve torunlarının kendi ortalarında hâlâ Türkçe konuştuklarını belirten Asriye teyze, evvelce obalarındaki büyükler hariç kimsenin pek Arapça bilmediğini, lakin vakitle Arapçayı öğrendiklerini tabir etti.

Torunlarına Türkçe türküleri öğretip öğretmediği formundaki soruya, “Öğretiyorum lakin gülüyorlar.” diye tebessüm ederek karşılık veren Asriye teyzenin mırıldandığı manilerden kimileri şöyle:

“Ben gidilin yoluna

Hancer battı goluma

Selam salın dostuma

Berhem salsın goluma

Ayadın aya batmaz

İtleri yavuz yatmaz

Bir gahpe umması var

Gızından farklı yatmaz

Gidilim yolca yolca

Yolun çiçeği borca

İtin kıznın köpegi

Beni batırdı borca

Ay masraf (y) üce gider

Kervanlar gece gider

Sağ göğsünün üstünden

Yol yanlışsız hacca gider

İpliğim taraktadır

Sevdiğim yıraktadır

Sağ olsun yırak olsun

Muhabbeti yürektedir

Oturmuş daş üstüne

Galemi gaş üstüne

Oğlan demiş bir öpüş

Gız demiş baş üstüne

Galanın altı yapı

Kilidi zemzem sapı

Seni bana verseler

Dilensem gapı gapı

Bu alan da bu alan

Gözü çıksın dul alan

Cennette gokusu var

Gızın elinden gül alan

Galanın altı yıldız

Nere geliysin baldız

Gitsen de bacın gelsin

Hindi gelir yukumuz (uykumuz)”

“EBEMDEN DEDEMDEN ÖĞRENDİM”

Şeymiye köyünden 43 yaşındaki Rafa Ramadan da “Ebemden dedemden öğrendim.” dediği Türkçe türküleri seslendiren son nesilden.

Kendilerine has Türkçesiyle, “Akşamları yanıma yigitler gelir oturruk, sehr ederik, bu türlü türkü yırarık.” tabirlerini kullanan Ramadan, soydaşları ve köylüleri olan Bazan ailesinin konutunda toplanan Türkmenlere şu türküleri okudu:

“Güllü kemer bellerde

Su sallaniy göllerde

Benim gönüm sendedir

Senin göğnün ellerde

Garşıda gavun yeyler

Derenin garşı deller

Otursam beyefendiyle yesem

Bu bunu istiy deller

Bu gelen kimin gızı

Dusta giymiş gırmızı

Kulaksındaki küpe

Sandım sabah yıldızı

Harman yeri hış yeri

Sevdiğim yavaş yeri

Yüzündeki hımışlar

Öpüş yeri diş yeri

Cara çala çala

Çıktım bir aziz dala

Korkiyrim düşer öllim

Sevdiğimi eller ala

Emmim oğlu sen misin

Bir dilim hıyar mısın

Elindeki gümüş bıçak

Vurmaya gıyar mısın.”

“Babalarımız dedelerimizden, onlardan biz öğrendik.” dediği bu türküleri artık çocuklarına öğretmeye başladığını söyleyen Ramadan, “Evde eşine bu türkülerden hangisini söylüyorsun?” sorusuna gülerek, “Alayını da söylerim.” diye karşılık verdi.

DİLLERİNDE KIPÇAK TÜRKÇESİ ÖZELLİKLERİ DAHA BASKIN

Lübnan Türk ağızları hakkında saha çalışmaları yaparak bu bahiste bir kitap ve çok sayıda makale yayımlayan Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Öğretim Üyesi Türkolog Prof. Dr. Özgür Kasım Aydemir, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Lübnan’da homojen tek bir Türkmen ağzından bahsetmenin mümkün olmadığını söyledi.

Dil datalarından anlaşıldığına nazaran Lübnan’da Türkçenin farklı lisan adacıkları bulunduğunu belirten Aydemir, bu doğrultuda Lübnan’daki en eski Türk varlığının Bekaa Vadisi’nde olduğunun söylenebileceğini kaydetti.

Bekaa’daki Türkmenler ortasında Kıpçak Türkçesi özelliklerinin baskın olduğunu lisana getiren Aydemir, Lübnan’ın Akkar ve Trablusşam üzere öbür kentlerinde bulunan Türkmenlerin ise lisan datalarından hareketle Oğuz olduğunun anlaşıldığını belirtti.

Aydemir, Bekaa Vadisi’ndeki Kıpçak asıllı Türkmenler içinde kendilerini “Kagara Koyunlu” olarak isimlendiren Karakoyunluların karakteristik Kıpçak lisan bilgilerini ve 950 yıl evvel yazılmış Divânu Lügâti’t-Türk’teki kelam varlığını koruduklarını, bunun da Türkçe açısından çok kıymetli olduğunu vurguladı.

Lübnan’da 8. yüzyılda başlayan öncü Türk yerleşiminin Bekaa Vadisi’ne yapıldığını, Türklerin asıl nüfus yoğunluğuna ise Moğol istilâsının önünden çekilerek Anadolu’dan gelen Türkmen kafileleri ile ulaştığını belirten Aydemir, “Lübnan’daki Türk varlığının en ihtiyatlı sözle Anadolu’yla eş vakitli olduğunu söyleyebiliriz.” dedi.

Akkar ve Trablusşam civarında yaşayan Türkmenlerin lisan datalarının de çok pahalı olduğunu kaydeden Aydemir’e nazaran bilhassa Bekaa Vadisi’ndeki Kıpçak özelliği gösteren Türk yerleşimlerinde hâlâ yaşatılan arkaik (eskicil) lisan bilgileri ile kelamlı tarihin içeriği “kültürel kimliğin kadim ve nadide bilgilerini barındıran bir zenginliğe” sahip.

Türkolog Aydemir, “Özellikle orta yaş üstü kaynak şahıslardan derlenmiş lisan özelliklerinden bunu anlıyoruz. Alandaki kelamlı tarih bilgilerinin kaynakları desteklemesi de kültürel çalışmalar için bir kıymet söz ediyor.” sözlerini kullandı.

lübnan, Karakoyunlu Türkmenleri, DÜNYA Haberleri

https://www.haber7.com/dunya/haber/3289933-lubnanli-turkmenlerin-asirlardir-soyledigi-turkce-turku-ve-maniler-unutulmak-uzere