Havai Fişekler Nasıl Farklı Şekil ve Renklerde Olabiliyor?

Hayatımız boyunca pek çok kez resmi bayram kutlamalarında, konserlerde, düğünlerde ve öbür özel günlerde hazırlanan havai fişek şovlarına şahit olduk. Her havai fişek gösterisinde de güya birinci defa bu türlü bir şey görüyormuşuz üzere büyülenmiş bir halde izliyoruz. Şayet açık alanda değilsek evvel sesiyle irkilip sonra da heyecanla cama, balkona koşturup gökyüzüne yansıyan ışık patlamalarını izlemek istiyoruz.

Peki bu harikulade parıltılı şeylerin nasıl çalıştığını ve arka arda düzgün formlarda patladığını hiç merak ettiniz mi? Gelin, havai fişeklerin tarihçesine ve bu sorunun yanıtına daima birlikte yakından göz atalım.

Her şey bambu filizlerine doldurulan barut tozlarıyla başladı.

Kökeni M.S. 800’lere dayanan havai fişeklerin Asya kıtasında (Çin, Hindistan ve Orta Doğu’da) ortaya çıktığı biliniyor. 1295 yılında Marco Polo aracılığıyla evvel Avrupa’ya taşınıyor. Asırlar sonra da Amerika kıtasına yayıldığı biliniyor. Birinci versiyonları bambu filizlerinin içine doldurulan barut tozlarının patlamasıyla ortaya çıkan havai fişekler, vakit içinde gelişen teknoloji ve bilgi birikimiyle bugünkü versiyonlarına evrildi.

Günümüzde de havai fişeklerin başrolünde barut bulunuyor. Bu siyah minik tozlar, tıpkı ateşli silahlar ve roketlerde olduğu üzere bir düzenekte yer alıyor. Düzeneğin fitili ateşlendiğinde gökyüzüne yükselip patlıyor. Lakin düzenek yalnızca birinci ateşlemeyle bu renk ve ışık cümbüşüne dönüşmüyor. Büyük silindir fünyelerin içinde katmanlar halinde yer alan barut, etaplı bir halde patlıyor. 

Havai fişek silindirleri iki fitilden ve barutla doldurulmuş birden fazla katmandan oluşuyor. 

Bir havai fişek sistemi sırasıyla şu katmanlardan oluşuyor. Silindir düzeneğin alt katmanında sağlam bir formda durabilmesi için harç katmanı, bu tabakanın üzerinde barut tozu dolu bir kısım ve dış kısımdan içerdeki barut tozuna ulaşan bir ateşleme fitili bulunuyor. Dış fitil ateşlendikten bir müddet sonra iç kısımdaki barut tozuyla buluşuyor. İçi barut modülleriyle dolu orta katmandaki yuvarlak bölmede; iç kısımdaki barut tozuna gömülü bir fitil daha bulunuyor. Üzerinde de birden fazla karton disk yer alıyor.

Asıl büyük patlama, barut topu gökyüzüne yükseldikten sonra gerçekleşiyor.

İç kısımdaki baruta gömülü fitil de ateşlendiği sırada büyük bir itiş gücü orta katmandaki barut topunu üste gerçek hareket ettiriyor. Açığa çıkan bu birinci güçle orta katmanın üzerindeki karton diskleri hareket ettiriyor ve barut topu düzenekten ayrılarak gökyüzüne yükseliyor. Birinci patlama sadece asıl havai fişek gösterisini oluşturan barut topunu bir roket üzere üst fırlatmak için gerçekleşiyor. Fitiller bir bakıma zamanlayıcı misyonu görüyor. Akabinde fitildeki ateş, barut topunun içindeki barutlarla buluştuğunda; birincisinden daha büyük bir güç açığa çıkıyor. Böylelikle bizim aşina olduğumuz havai fişek gösterisi gerçekleşmiş oluyor.

Orta katmanın içindeki barutların dizilimi havai fişeklerin hangi biçimde görüneceğini belirliyor.

Birden fazla renk ve biçimde havai fişek görünümü mevcut. Havai fişeklerin biçimi üste fırlatılan barut topundaki barutların ne formda dizildiğiyle ilgili. Havai fişeklerin farklı renklerde görünmesi için de barutların etrafına bakır klorür (mavi), kalsiyum klorür (turuncu), baryum klorür (yeşil) üzere kimyasal hususlar ekleniyor. Gökyüzüne yükseldikten sonra gerçekleşen patlamayla açığa çıkan güç sayesinde bu renklendirici kimyasallar ısınıyor ve ısınan moleküller, barutlar hangi halde dizildiyse o biçimde; hangi rengi oluşturan kimyasal unsur kullanıldıysa o renkte görünüyor. Bir örnekle açıklayalım: Şayet kalp biçiminde dizilmiş barutlara baryum klorür hususu eklenirse, barutlar patladığında yeşil bir kalp hali görmüş oluruz. 

İşte bu mükemmel görsel şölenin sahne ardında yer alan ayrıntılar bu halde. Bu yazımızda sizlere havai fişeklerin genel çalışma prensiplerini ve farklı hallerde nasıl göründüğünü anlattık. Daha fazla bu usul içerikleri görmek isterseniz fikirlerinizi bizimle paylaşmaktan çekinmeyin.

Kaynaklar: HowStuffWorks, Nature.com, Learn from the base, Arkeofili 

https://www.webtekno.com/havai-fisekler-renk-sekil-h127859.html