Evrenin Şekli Nedir?

Evren sözünü farklı farklı manalarla çok sık kullanıyoruz. Sanırım manasını düşününce, neden bu kadar sık kullandığımızı da daha yeterli anlamak mümkün… Sözün gerçek manası ve bilimsel olarak söz ettiği şey uzayı, vakti, yeri, maddeyi ve enerjiyi içinde barındıran; tüm gök cisimlerini ve var olan her şeyi kapsayan yapıdır diyebiliriz.

Yani aslında siz de, ben de, internet de, üzerinde oturduğunuz yerden gece göremeyip yalnızca hayal edebildiğiniz yıldızlara kadar her şey kozmosun bir parçası. Pekala uzaklaşıp cihana tamamını görebileceğimiz bir açıdan baksaydık, nasıl bir hal görürdük? Cihan bir gezegen ya da yıldız üzere küre formunda midir? Yoksa bir kağıt üzere dümdüz mü? Tahminen de ikisi de değildir…

Evrenin tamamını göremezken ve asla göremeyecekken biçimini bulmaya çalışmak sıkıntı ve periyot devir kimi soru işaretleri oluşuyor

Evrenin halinin ne olduğu sorusu uzun yıllardır araştırılan, türlü datalarla hesaplanıp incelenen zorlayıcı bir husus. Zira evren o kadar büyük ki biz çok ufak bir kısmını gözlemleyebiliyoruz. 

Hatta şayet bu hususlara ilgiliyseniz sık sık karşınıza çıkan ‘gözlemlenebilir evren‘ diye bir tarif olduğunu duymuşsunuzdur. Yani cihanın bir de asla gözlemleyemeyeceğimiz kısmı var. Neden? Zira cihan daima olarak genişliyor ve o denli bir an gelecek ki dünyadan baktığımızda etrafta hiçbir şey göremeyecek kadar etrafımız boşalmış olacak…

Gözlem yapmanın imkansız olduğu bir büyüklüğe sahip bir yapının halini belirlemek de varsayım edeceğiniz üzere hayli sıkıntı. Neyse ki bilimsel birtakım formüller bu işi görece kolaylaştırıyor.

Evrenin formu azamî ne olabilir ki? 

Bu soruya bilimin üç temel seçeneği var;

• Bir kağıt üzere dümdüz olabilir.
• Bir küre şeklinde, müspet eğriye sahip yapıda olabilir.
• Bir at eğeri gibi, negatif eğriye sahip yapıda olabilir.

Neden cihanın formu bu üçünden biri olmak zorunda? diye soruyor olabilirsiniz. Burada devreye genel görelilik giriyor. Genel göreliliğe nazaran kütle, uzay-zaman yapısını eğiyor, kainatın biçimi de barındırdığı kütle ölçüsü ve doğal olarak uygulanan kütleçekim kuvveti ile temaslı hale geliyor.

Şöyle de söyleyebiliriz; evrende bulunan tüm güç ve unsurun yoğunluğu kainatı ne kadar eğiyor, ne kadar eğerse ne olur? Bu sorunun karşılığı, üstte saydığımız üç seçeneği ortaya çıkarıyor.

Seçenekleri öğrendik de, bu seçenekler ne manaya geliyor?

Evrenin düz, küre ya da at eğeri üzere olması tam olarak ne tabir ediyor? sorusunu da kısaca açıklayalım;

Evrende yan yana uçmaya başlayan iki roket hayal edin. Şayet cihan düzse, bu iki roket sonsuza kadar birbirlerine paralel bir biçimde uçmaya devam edebilirler. Küre formunda kapalı bir cihan modelinde ise iki roket evvel birbirlerinden uzaklaşacak lakin nihayetinde başladıkları yere dönerek tekrar buluşacaklar. At eğeri halinde bir kozmosta ise bir noktadan sonra yolları ayrılacak ve bir daha asla bir ortaya gelmeden sonsuza kadar ilerleyecekler.

Sonuca gelelim; cihanın hali bu seçeneklerden hangisi?

Bilim insanları kainatın formunu anlayabilmek için kozmik mikrodalga arkaplan ışıması isimli bir datadan yararlanıyorlar. İsmi biraz baş karıştırıcı görünen bu kavramı şöyle açıklayabiliriz; cihan birinci oluştuğunda çok ağır ve sıcaktı. Lakin vakitle bu durum değişti, yoğunluk ve sıcaklık azaldı. Sıcaklık düşüp yoğunluk azaldıkça ışığın temel ünitesi olan fotonlar daha rahat hareket edebilir hale geldi. Bunun olabilmesi için ise 380 bin yıl geçmiş olması gerekti. Kozmik mikrodalga arkaplan ışıması da, basitçe büyük patlamadan 380 bin yıl sonra seyahatine başlayan ve bize ulaşan ‘ışık’ diyebiliriz. 

İşte bu ışığın 13.8 milyar yıl boyunca ne kadar sapma yaşadığının tespit edilmesi ve sapmaya sebep olan yoğunluğun hesaplanması, bilim insanlarının cihanın halini belirlemesine yardım ediyor. 

Elde edilen bilgiler ve tekrar tekrar yapılan pek çok hesaplamaya nazaran evrenin düz/çok ufak kusur hisseleriyle neredeyse düz olduğu tabir ediliyor. Çoklukla verilen oran ise kainatın %99 ihtimalle düz olduğu.

Aslında geçtiğimiz yıllarda tekrar kozmik mikrodalga arkaplan ışıması bilgilerinden yararlanılarak yayınlanan bir öteki araştırma, tespit edilen sapmaların evrenin düz olmasına pürüz olacak kadar fazla olduğunu, kozmosun küre formunda kapalı bir sistem olabileceğini argüman etti. Lakin bu farklı bakış açısı, gerisinden gelen farklı çalışmalarla evrenin düzlüğü tekrar desteklenince geride kaldı. 

Yine de bilim insanları şimdi karanlık husus, antimadde üzere pek çok tam olarak anlayamadığımız cihan gizemini çözmeye çalışıyorlar ve cihanın düz olması ihtimaline %99 derken, %1’lik olmaması ihtimalini de hiçbir vakit göz gerisi etmiyorlar.

Evrenin biçimini bilsek ne olur, bilmesek ne olur… 

Evrenin biçimini bilmek, evrenin oluşumundan yapısına, sonu ve başlangıcı üzere soruların karşılıklarına varana kadar her şeyi etkiliyor.

Örneğin üstte da açıkladığımız üzere, cihan düz değil de küre olsaydı her şey bir gün başladığı noktaya geri dönecekti. Yani büyük patlamayla genişleyen cihan tahminen de tekrar küçük bir nokta olacaktı… Bu ne manaya geliyor? Hayal etmek bile zor… Yani cihanın hali, kozmosu anlayış halimizi değerli ölçüde etkiliyor. Bu da hakikat biçimi bilmek için bilim beşerlerine kâfi sebep sunuyor.

Kaynaklar. Space.com/Paul M. Sutter, Dr. Eleonora Di Valentino,  nature.com, phys.org, Scientific American, astronomy.com, uzay.org

https://www.webtekno.com/evren-sekli-ne-h126295.html