Ege’deki 100 yıllık krizin tarihçesi

Yunanistan-ABD 2021 Ekim ayında Karşılıklı Savunma İşbirliği Muahedesi imzaladı. Geçtiğimiz Mayıs ayında ise bu muahede Yunan parlamentosuna sunuldu. 

Amerika Birleşik Devletleri, Ukranya Savaşı müddetince Dedeağaç Limanı’nı bir askeri liman üzere kullandı. Daha evvel Dedeağaç’a gönderilen askeri zırhlılar  Ege’deki Gayri askeri statüdeki adalarda (GASA) ortaya çıktı. 

MSB’nin tespit ettiği bu zıhlılar Türkiye’nin çabucak tabanındaki Midilli ve Sisam’a konuşlandırıldı. 

ANKARA PROVOKASYONA KARŞI HANGİ ADIMLARI ATABİLİR

12 Adalar ortasında yer alan Midilli ve Sisam’daki bu askeri hareketlilik Yunanistan’ın birinci provokasyonu değil. Atina, statüsü 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması’yla belirlenen adalara vakit zaman askeri yığınak yapıyor ya da yapmaya çalışıyor. 

Güvenlik kaynakları Atina’nın 18 ve 21 Eylül’de yaptığı bu çıkarmaların “kabul edilemez” olduğunu söyledi.  

Ege’deki Adalar tartışması Lozan Antlaşması’yla başlasa da bilhassa 1960’lardan sonra Atina – Ankara alakaları 12 Ada tartışması yüzünden vakit zaman çok gerildi. 

NTV Dış Haberler Koordinatörü Ahmet Yeşiltepe Ege’deki 100 yıllık krizin tarihçesini anlattı…

1960’lı yıllardan itibaren Ege adalarında ağır silahlandırmaya giden Yunanistan, birtakım adalara savaş uçaklarının kullanabileceği hava üslerinin yanı sıra deniz üsleri inşa etti.

Kimi adalarda tümen kimi adalarda ise tugay düzeyinde birlik bulunduran Yunanistan’ın, adalardaki toplam asker mevcudunun 50 ila 100 bin ortasında olduğu bedellendiriliyor.

Ege Adaları’nın silahlandırılması, 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşmasıyla, 1947 yılında imzalanan Paris Antlaşması’na nazaran kısıtlandı.

Pek çok adada kolluk kuvveti dışında silahlı kuvvet bulundurulmaması ve tahkimat yapılmaması karara bağlandı.

Paris Antlaşması ile “12 ada” olarak anılan ve ortalarında Meis’in de bulunduğu 14 ada İtalya’dan alınıp Yunanistan’a verildi.

Antlaşmanın 14. unsuruna nazaran bu adaların üzerinde lakin asayişi sağlayacak kadar kolluk kuvveti bulundurulabiliyor.

Ege Denizinde gayri askeri statüde üç farklı kategoride 23 ada yer alıyor.

Aslında problemlerin temelinde, Lozan Barış Antlaşması ile Ege Denizi’nde tesis edilen istikrarın vakit içerinde Yunanistan lehine bozulması yatıyor.

Yunanistan Lozan’da 3 mil olarak belirlenen karasularını 1936 yılında tek taraflı bir atakla 6 deniz miline çıkardı.

O devir Türk-Yunan ilgilerine hakim olan olumlu hava nedeniyle Türkiye, bu karara itiraz etmedi.

1947’de Paris Antlaşmasıyla 12 Adanın Yunanistan’a bırakılması, Atina’nın Ege Denizindeki jeopolitik pozisyonunu güçlendirdi.

Yunanistan, 1952 yılında Güney Ege’deki Leros adasına askeri hedeflerle kullanılabilecek bir havalimanı ve tesisler inşa etmeye başladı.

Bu yapıların “sivil gayelere yönelik olduğu” tezine karşılık, Türkiye, Ege’deki ordu birliklerinin sayısını arttırarak cevap verdi.

Ancak Yunanistan ilerleyen devirlerde bu kere Limni ve Semadirek adalarını, 1936 tarihli Montrö Antlaşması’na atıfta bulunarak silahlandırmaya başladı.

Atina burada da durmadı. 1964’den itibaren Kıbrıs sorunu nedeniyle, Anadolu kıyılarına yakın adaları da silahlandırdı.

Kıbrıs’taki gerginlik 1974’de Barış Harekatıyla sonuçlanınca; Yunanistan bu sefer Ege’de, “açık deniz alanı” olarak kabul edilen alanların büyük bir kısmını kendi egemenliğine almak için, karasularını 12 deniz miline çıkaracağını duyurdu.

Türkiye, Yunanistan’ın bu son atılımı üzerine 1975’te Ege Ordusu’nu kurduğunu ilan etti.

Hemen akabinde, 15 Nisan 1976 tarihinde Türkiye, Yunanistan’ın 12 mil teşebbüsünü, diplomasi lisanında “casus belli” olarak anılan “savaş sebebi” sayacağını açıkladı.

Dönemin Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil tarafından yazılan bir mektupla Türkiye’nin kararlılığı BM ve ABD’ne bildirildi…

Türkiye bu devirde , Ege Denizi’ndeki haklarını koruyacağını göstermek emeliyle “açık denizde” petrol arama teşebbüsü başlattı.

“HORA” isimli tahlisiye gemisi Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü tarafından yenilenip Ege sularına gönderildi.

Daha sonraki yıllarda ismi MTA Sismik-1 olacak geminin Ege’deki birinci seyrüseferi Türk kamuoyunda büyük heyecana yol açtı.

Yunanistan’ın gemiyi vurma tehdidine karşın; donanma gemileriyle Ege’de ulusal ve memleketler arası sularda seyreden Hora, Türkiye’nin Ege’deki haklarından vazgeçmeyeceğinin göstergesi oldu.

“Hora” birinci seferini 15 Ağustos 1976’da tamamlayıp geri döndüğünde İzmir limanında coşkulu şovlarla karşılandı… Kıbrıs’tan sonra adeta ikinci bir zafer kazanılmıştı.

Gemi, Ege’de petrol yatağı bulamamış lakin Türk beşerinin üzerine titrediği bir simge olmuştu. Yeşilçam da bu coşkuya kayıtsız kalmadı. Direktör Remzi Jöntürk, Fikret Hakan ve Meral Orhonsay’ın başrolünü paylaştığı “Hora” bir sinema sineması çekti. PTT ise, “Hora” için birinci gün zarfı ve pulu çıkardı.

**

Lozan ve Paris Mutabakatlarına imza atmasına karşın Yunanistan neden ısrarla adaları silahlandırıyor ve askeri üsler oluşturuyor?

Atina’ya nazaran, antlaşmaların yapıldığı sıradaki şartlar esaslı biçimde değişmiş durumda… Hasebiyle, adalar üzerindeki sınırlamanın ortadan kalktığını argüman ediyor.

Ayrıca Boğazları silahtan arındıran ve Boğazlar rejimini düzenleyen Lozan Mukavelesi’nin yerine 1936 Montreux Antlaşması’nın geçtiğini ve Boğazların tekrar silahlandırıldığını hatırlatıp; “1923 Lozan Boğazlar Sözleşmesi” büsbütün sona ermiştir, kararı kalmamıştır”, diyor. Atina’nın en sık başvurduğu münasebet de aslında bu; yani “Boğazlar tekrar silahlandırıldığı için, bu sistemin bir modülü olan adalar da silahlandırılabilir!..”.

**

31 Mayıs 1995’de “BM Deniz Hukuku Kontratını kabul eden ve taraf olan” Yunanistan’ın Ege’de, karasularını 12 mile çıkarma muhtemelliğine karşı; Türkiye Büyük Millet Meclisi, 8 gün sonra caydırıcı nitelikte bir karar aldı.

Meclis, bu türlü bir teşebbüsün “casus belli”, yani savaş nedeni olacağını ilan etti.

Bu, Atina’ya karşı ikinci resmi savaş uyarısıydı!

Türkiye ile Yunansitan ortasında Ege Denizindeki problemler; kıta sahanlığı, karasuları, adaların silahlanması, uçuş bildirim alanları yani FIR sınırları ve ihtilaflı kara kesimleri üzerinden devam etti…

Yunanistan 1995’te, Ege’de memleketler arası ve ikili mutabakatlarla aidiyeti belirlenmemiş formasyonları “kendi kara parçası” olarak gördüğünü açıkladı.

Atina İdaresi bu kez “kendi çıkarlarıyla aykırı düşen hükümlerini” yok saydığı Lozan Antlaşmasına dönmüştü…

Ve Lozan’da belirtildiği üzere; Türkiye kıyılarından 3 mil uzak lakin statüsü makul olamayan kara modüllerini “kendi egemenlik bölgesinde saydığını” ilan ediyordu..

Bunun işareti olarak Turgutreis karşısındaki Kardak kayalıklarına Yunanistan bayrağı çekildi.

Gerginleşen atmosferle birlikte, ikisi de NATO üyesi olan Türkiye ve Yunanistan savaşın eşiğine geldi…

Türk askerlerinin kayalıklara Türkiye bayrağını dikmesiyle kararlılık gösterisinde son nokta konulmuş oldu. Atina bu atak karşısında daha ileri bir adım atmadı..

Antlaşmalar üzerinden devam eden tartışmalar ve hukuksal nosyonları taraflarca farklı biçimde yorumlanan kararlar nedeniyle; Ege Denizindeki uyuşmazlıklar derinleşiyor.

Yunanistan, Ege Denizi’nde karasuları ve buna bağlı olarak hava ve deniz yetki alanlarını genişletme eğiliminde…

Adaların silahlandırılması ise yeni bir durum olmamakla birlikte, son yıllarda adalara yığılmış asker sayısı ve silah kapasitesi açısından “askeri varlık” en üst düzeye ulaşmış durumda.

Yunanistan, “zamanlaması ve amaçları belirlenmiş” politik hareketlerle Türkiye’nin hudut uçlarına dokunmaya, başka yandan memleketler arası kamuoyunun da yansısını ölçmeye devam ediyor.