Bobo Bebek Deneyi Nedir?

Bandura, saldırgan davranışların diğerlerini gözlemleyerek ve taklit ederek kazanılıp kazanılamayacağını merak ediyordu. Bunun için 1961 yılında Stanford Üniversitesindeki araştırmacılar ile birlikte çocuklar üzerinde bir deney çalışması gerçekleştirdi.

Bu deneye nazaran, çocuklar yetişkinlerin davranışlarını gözlemleyerek onlardan şiddet içerikli davranışları öğreniyor ve kendileri de bunları uyguluyordu. Pekala bu farklı deneyle keşfedilen diğer ayrıntılar nelerdi? 

Aslında deney yalnızca 1 metrelik şişme hacıyatmaz bebeklerle yapıldı.

Araştırmacılar, Bobo Bebekleri ismi verilen, palyaço üzere boyanmış hacıyatmaz modelindeki bebeklere, çocukların gözü önünde fizikî ve sözel şiddet uyguladı. Araştırmadaki iştirakçiler, Stanford’un ana okulunda eğitim gören, 3-6 yaş ortasındaki 36 kızdan ve 36 erkekten oluşan çocuklardı. Araştırmacılar, çocukları üç eşit gruba ayırdı; 24 bireyden oluşan bir küme saldırgan yetişkin davranışlarını, öteki 24 kişilik küme saldırgan olmayan yetişkin davranışlarını gözlemlerken, sayısı 24 olan son grup ise rastgele bir davranış gözlemlemedi. 

Albert Bandura

Sonrasında bu üç küme, cinsiyetlerine nazaran altı alt kümeye daha ayrıldı. Bu kümelerden yarısı, kendileriyle tıpkı cinsiyetten şahısların sergilediği davranış modellerini, yarısı da karşı cinsin gösterdiği davranış modellerini izledi. İlk kümedeki 6 kız ve 6 erkek çocuğuna evvel bayan olan bir saldırgan rol modeli gösterildi. 6 erkek ve 6 kız çocuğundan oluşan öteki kümeye erkek saldırgan bir rol modeli izletildi. 

Deneyin birinci kademesindeki bulgular epey değişikti.

Deney esnasında çekilen gerçek fotoğraflar

Çocuklar deney odasındaki bir masaya tek tek oturtuldu. Ardından araştırmacılar onların tam karşısına bir tokmak, masa, sandalye, çeşitli oyuncaklar ve evvelce şiddet uyguladıkları Bobo Bebekleri’ni bıraktı. Sonra uzmanlar, çocuklara bu gereçlerle oynayabileceklerini söyledi. Çocuklar da tabiatları gereği çabucak oynamak için yerlerinden kalktı ama bu her vakit oynadıkları kolay bir oyun değildi.

Şiddet içerikli davranış modelini gözlemleyen kümedeki çocuklar, Bobo Bebeği’ne hem fizikî hem de sözel olarak saldırgan bir tavır gösterdi. Çocuklar çekiçle bebeğe vurup onu oradan oraya savuruyorlardı.

Keza araştırmacılar da çocukları sözel olarak şiddete teşvik ediyorlardı. Aslında bunu yapmalarının nedeni, birinci başta kendilerinin sergilemiş olduğu agresif tutumları, çocukların benimseyip benimsemediklerini anlamaktı. Saldırgan olmayan davranış kümesindekilerin dikkatini çeken şey ise yalnızca bebeğin yanındaki oyuncaklar oldu, yani bebek umurlarında olmadı. 10 dakika çocukları bu formda gözlemleyen araştırmacılar sonra onları dışarı çıkardı. Bu basamaktan sonra olanlar ise epey şaşırtan.

Ardından çocuklar, içinde birbirinden farklı oyuncaklar olan başka ayrı odalara alındı. Bilin bakalım o vakit ne oldu?

Çocuklar oyuncaklarla oynamaya başladı ve sonra araştırmacılardan biri, her odaya girip çocuklara oyuncaklarla oynamamalarını söyledi. Psikologlar, o oyuncakların kendilerinin en sevdiklerinden olduğunu ve onları, diğer bir çocuk oynasın diye oraya bıraktıklarını söyledi. Aslında psikologların bu hali, çocuklarda saldırganlık dürtüsünün oluşup oluşmayacağını görmek içindi diyebiliriz. Sonra yeniden çocukları öteki bir odaya alan uzmanlar, bu sefer odaya çay seti, peluş ayıcıklar, boya kalemleri ve hayvan figürleri gibi olumlu çağrışım yapan oyuncaklar bıraktı.

Ayrıca odada tekrar tokmak, oyuncak tabanca ve delinmiş tahta da bulunuyordu. Natürel yeniden Bobo Bebekleri de. Bir de araştırmacılar çocukları görebilsinler diye tek taraflı bir ayna da odanın içindeydi. 20 dakika boyunca çocukların davranışları gözlemlendi ve çıkan sonuca nazaran saldırgan davranış modellerine maruz kalan çocuklar, öteki gruptakilere nazaran daha fazla saldırganlık gösterdi. Aslında bu aslında en başından beri psikologların doğrulamayı beklediği bir hipotezdi. O yüzden pek de şaşırtan değildi, asıl şaşırtan olan öteki bir şeydi.

İlginç olan ayrıntı: Şiddet içerikli davranışları izleyen kız çocuklarının; erkek bebeğe fiziksel şiddeti, bayan bebeğe ise sözel şiddeti daha fazla uygulamış olmalarıydı.

Aslında çalışmanın sonuçları, her iki cinsiyet için de misal sonuçları verdi lakin erkek çocuklar, kızlara nazaran fizikî şiddet davranışlarını daha fazla taklit etti. Hatta erkeklerin, erkek rol modellerin yaptıklarını daha fazla içselleştirdikleri sonucuna ulaşıldı. Bir öteki dikkat cazibeli ayrıntı ise hem kızların hem de erkeklerin, fizikî saldırganlık konusunda erkek rol modelleri örnek almasıydı.

Sözel saldırganlık açısından baktığımızda ise her cinsiyet, kendi hemcinsinin gösterdiği tutumları daha fazla taklit etme eğilimindeydi. Aslında buradaki vurucu durum, fiziksel şiddetin erkekliğe mahsus oluşuna dair bir genel kabulün çocuk yaşta öğrenilmesi ve içselleştirilmesi. Bu nedenle her iki cinsiyette, erkeklerin gösterdiği fiziksel şiddeti sorgulama eğiliminde değildi. Bu yüzden hem kızlar hem erkekler bu örneği kolay kolay taklit edebildi diyebiliriz.

Bu çalışmanın sonuçları Bandura’nın, davranışların başkalarından gözlemlenerek toplumsal olarak öğrenilebildiğini savunan Toplumsal Öğrenme Kuramı’nı dayanaklar nitelikte olduğunu söyleyebiliriz. Pekala sizce sahiden şiddet sosyal olarak öğrenilen bir durum mu yoksa genetik faktörlerin de tesiri olabilir mi? Niyetlerinizi yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.

• Kaynaklar: Britannica, YouTube
• Görsel Kaynakları: Shaktivrat Khanvilkar, Life Span, NPR

https://www.webtekno.com/bobo-bebek-deneyi-h128572.html