Berbatlığın bir hududu olmalı

Efnan Atmaca  – Palu Ailesi’ni hatırlıyor musunuz?, diye sormayacağım. Unutmak ne mümkün! Cehaletin, hurafelerin, kör inanışın, kaypaklığın aklınıza gelebilecek berbatlığı tanımlayan tüm sıfatların bir ortaya gelip insanları, masumiyeti, umudu yok edişiydi… Hatalıların aldığı ceza içimizi ne kadar soğutur daha da kıymetlisi tıpkı şeylerin yaşanmasına nasıl mahzur olur muamma. Müellif Cem Kalender, “Çürüme” isimli kitabında Palu Ailesi’nden yola çıkarak bir öykü anlatıyor. Ailenin ismi farklı fakat yaşananlar benzeri. Ongun Ailesi’nin içgüvey damadı Sıddık’ın hudut tanımayan berbatlığı var romanda. Ona mahzur olmak isteyenler de yok değil ancak… “Ama”sını Cem Kalender’e sorduk.  

Neden Palu Ailesi’nden yola çıkarak bir roman yazmak istediniz? 

İnsanı ürperten dehşetli bir öyküydü bu. Bir insanın ya da bir kümenin, ya da bir zümrenin ya da bir topluluğun berbatlıkta ne kadar ileri gidebileceğini gösteren bir barbarlık kıssası. Ancak son analizde beşere ilişkin bir kıssa. Bu öyküleri birilerinin edebi nitelikte kayıt altına alması gerekiyor, diye düşündüm. 

Birinci günlerde herkesin dilindeydi bu olay. Artık ise unutuldu gitti tahminen de. Bu hafıza zayıflığı mı aslında birebir şeyleri tekrar tekrar yaşamamıza yol açıyor?  

Birebir şeyleri tekrar tekrar yaşamak insanın trajedisi olmaktan çıkalı çok oldu, artık güldürüye evrildi. Bunu insanoğlu bilerek yaptı alışılmış, işine bu türlü geldi. 

Unutmayı, eskilerin deyişiyle nisyanı sanıldığı üzere bir kusur, bir zaaf olarak görmüyor insan, aksine bir tedavi, bir arınma tekniği olarak görüyor. Adorno “Auschwitz’ten sonra şiir yazmak barbarcadır” demişti lakin o günden günümüze ne değişti? Yapısal olarak hiçbir şey. İnsan kötülükleri çabucak unutuyor ya da unutmaya çalışıyor. Zira o yükü taşıyamayacağını biliyor. Şayet unutma yeteneği olmasaydı insan yaşama kabiliyetini kaybedebilirdi. Bu evrimsel bir kıssa aslında, insan hayatta kalma mühletini uzatmak için bu biçimde evrimleştirmiş kendini. Palu öyküsü de onlardan biri. Yaşandı ve unutuldu. 

Evvelden duyduğumuzda hepimizi dehşete düşüren bu usul kıssalar artık bilhassa TV’lerin gündüz neslinde her gün yayınlana yayınlana sıradan gelmeye başladı. ‘İstismar’ın görünür kılınması ibret mi veriyor yoksa olağan kabul edilmesine mi yol açıyor?  

İnsan deneyim kazanır lakin bilindiği manada ibret almaz. Kendi pragmatizminde yontar yaşananları. Bu da berbatlığı sıradan hâle getirir. Halbuki yeterlilik olgusunun sıradan olması gerekiyor değil mi? Ancak hayır insan berbatlığı sıradanlaştırıyor ki yarattığı konfor alanının dışına çıkmaya gerek kalmasın. Bu çeşit olayları daima gördük ve maalesef görmeye devam edeceğiz. 

Kitapta cehalet, eğitimsizlik ve çıkar gayretinin ekseninde güçsüzlerin ezildiği sapkın bir ortama şahitlik ediyoruz. Akla şu soru geliyor. Cehalet mi fakirliği doğuruyor yoksa fakirlik mi cehaleti? 

İnsan insanın kurdudur. Bu kelamı şöyle deforme edebiliriz; “İnsan kendi sınıfının kurdudur.” Üst sınıfın kurguladığı oyunu alt sınıflar muazzam, kusursuz oynuyor. Hatta o kadar istekli ve iştahlı oynuyorlar ki oyunu kurgulayanlar bile buna şaşırıyor. Cahillikle yoksulluk farklı şeyler değil ki birbirini doğursun, birebir şey; beslendiği kaynak ise kendi vücutları. 

Toplum çürümüşlüğü kabul etmeli

Kitapta hem toplumsal hem de tek tek ferdî çürümelerden kelam ediyorsunuz. Aslına bakarsanız herkes bir manada kurban fakat çocuklar dışında hepsi o çürümeye istekli olarak gidiyorlar. Bu topyekun çürümeyi durdurma bahtımız var mı sizce?

Öncelikle toplum bunun farkında olmalı, çürümüşlüğü, yozlaşmışlığı kabul etmeli lakin toplum kendi doğruluğundan çok emin, bunun için bir tedavi prosedürü uygulama bahtı olmuyor. Toplum kendi sınıfına düşman, “Parazit” sinemasında olduğu üzere birbirlerine karşı acımasız bir savaş veriyor. “Niteliksiz Adam”ın giriş cümlesiyle soruyu cevaplayabiliriz: “Ki değişik lakin, buradan bir sonuç çıkmayacak.”

Elbette evvel kaynağını bulmak lazım. Siz kaynaklardan birinin sofuca günahkârlık olduğunu söylüyorsunuz. Pekala ya yancıları neler?
Hepimiz… Ortada bir günah var, büyük bir günah, bir hata var büyük bir hata; bunun faili tek başına Sıddık ve efsunladığı bireyler olamaz. Birey, yani Sıddık toplumu çürütürken toplum buna bir refleks göstermiyor sonra o kurt bütün toplumu çürütüyor. Sonra bunun fecî faturası önümüze gelince ne oldu bize diyoruz, hangi orta bu kadar makûs olduk? Hatası kimse üstüne almıyor kabahat sahipsiz kalıyor ve sahipsiz kalan o hata öbür bir vakit öbür bir yerde patlıyor ve yeni bir şeymiş üzere yeniden şaşırıyoruz. Birebir şeyleri yaşayıp tıpkı biçimde reaksiyon gösteriyoruz.