Ankara’nın başkent oluşunun 99. yılı

Milli Caba’nın merkezi Ankara, Anadolu’nun düşman işgalinden kurtarılmasından sonra 13 Ekim 1923’te genç Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti oldu.

Birinci Dünya Savaşı sonunda yurdun işgal edilmesi üzerine Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basarak Ulusal Gayret’i başlattı.

Osmanlı Mebusan Meclisi, son sefer 12 Ocak 1919’da İstanbul’da toplanmış, 16 Mart 1919 günü İngilizler İstanbul’a girmiş, Meclis’in çalışmalarına son vermişti.

Artık Osmanlı Mebusan Meclisi’nin İstanbul’da toplanma mümkünlüğü kalmamıştı. Milletvekillerinin toplanacağı ve ülkenin yönetileceği bir başşehir gerekiyordu.

19 Mart 1919’da Mustafa Kemal Paşa, kimi vilayetlere ve komutanlıklara “Türk ulusu kendi hayatını ve bağımsızlığını koruyacaktır” tabirini içeren bir genelge gönderdi. Bu genelgeden sonra temsilcilerle Osmanlı Mebusan Meclisi’nden gelen üyeler Ankara’da toplanmaya başladı.

Kurtuluş Savaşı’nda Ankara’nın kıymeti, düşman işgalindeki Geyve Boğazı, Kütahya ve Afyon üzere mevkilere demir yoluyla kontaklı ve muharebe imkanlarının kâfi olmasından kaynaklanıyordu.

Mustafa Kemal Paşa, Temsilciler Şurası üyeleriyle 27 Aralık 1919 günü Ankara’ya geldi. Ankara’da halk ve Seğmenler tarafından büyük bir sevgi ve coşkuyla karşılanan Mustafa Kemal Paşa, Kurtuluş Savaşı’nın planlarını bu kentte hazırladı.

Savaşın muvaffakiyete ulaşması için tertipli orduların kurulması kararı Ankara’da alındı. Bu ordular İnönü’de, Sakarya’da, Dumlupınar’da düşmanı bozguna uğrattı. 30 Ağustos 1922’de kazanılan Başkomutanlık Savaşı ile Kurtuluş Savaşı tamamlandı.

9 Ekim 1923’te Dışişleri Bakanı İsmet Paşa, “Türkiye devletinin makarrıidaresi (idare merkezi) Ankara şehridir” tabirinin yer aldığı tek unsurluk yasa tasarısını Meclis’e sundu.

10 Ekim’de İkdam gazetesinde yer alan haberde, “saat 2’den 6’ya kadar devam eden toplantıda İsmet Paşa ve arkadaşlarının verdikleri genelge yeterince Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’na ‘Türkiye devletinin makarrıidaresi Ankara şehridir’ formundaki hususun ek edilmesinin kabul edildiği ve bahsin bir sonraki gün Meclis’in genel toplantısında tekrar gündeme getirilip unsurun kanuniyetinin savunulacağı” tabir edildi.

Aynı tarihli Tanin gazetesinde “Ankara Merkezi Hü­kü­met” başlıklı haberde ise fırka toplantısında Ankara’ya Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın isminin verilmesi hakkındaki teklifin, toplantıya başkanlık eden Mustafa Kemal Paşa tarafından gündeme dahi alınmadığı bilgisi yer almaktaydı.

Yasa tasarısı 10 Ekim’de Layiha Kurulu’ndan, tekrar birebir gün Anayasa Komitesi’nden süratle geçti ve 13 Ekim 1923’te Meclis Genel Şurası’na geldi.

Tasarı, tartışmalardan sonra oy çokluğuyla kabul edildi. Oturum Lideri Ali Fuat Paşa’nın “oy çokluğuyla” kelamına, birtakım milletvekillerinin “oy birliğiyle” sesleriyle itiraz etmesi üzerine, Ali Fuat Paşa “Efendim kalkmayan el vardır. Oy birliğiyle diyemem, gördüm, büyük çoğunlukla kabul edilmiştir” diyerek oturumu sonlandırdı.

Yasa teklifi biçiminde gündeme gelen bu husus, “Ankara kentinin Türkiye devletinin başşehri olmasına ait Malatya Milletvekili İsmet Paşa’nın 2/188 sayılı yasa önerisi üzerine Anayasa Komitesince düzenlenen 10.10.1923 tarihli mazbata TBMM’nin 13.10.1923 tarihli 35. birleşiminin 2. oturumunda okunarak olduğu üzere kabul edilmiş ve Ankara kentinin Türkiye devletinin başşehri olması büyük çoğunlukla kararlaştırılmıştır” biçiminde karara dönüştü.

Kabul edilen karar, Ankara’nın, Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliye’nin kente gelişinden itibaren fiili olarak sürdürdüğü merkez olma özelliğini, başşehir sıfatıyla taçlandırdı.

Bu metin bir kanun değil TBMM kararı olduğundan, daha sonra Anayasa’da yer aldı.

Mustafa Kemal Atatürk, Ankara’nın başşehir olmasının değerini Nutuk’ta, “Bütün kanılar, yeni Türkiye’nin başşehrinin Anadolu’da ve Ankara kenti olması gerektiğinde toplanıyordu. Coğrafya ve strateji durumu en kesin kıymeti taşıyordu. Devletin başşehrini bir an evvel saptayarak iç ve dış kararsızlıklara son vermek çok gerekli idi.” tabirleriyle vurguladı.

Ankara’nın başşehir olmasının akabinde süratli bir imar faaliyetine girişildi. Yabancı uzmanlar getirilerek kentin gelecek yılları planlandı. Eğitim ve kültürel kurumlara öncelik verildi.

O yıllarda kente ziyarete gelen yabancı gezginler, “Sihirli görünmez bir el, her şeyi değiştirdi.” tabirini kullanarak, “Bir vakitler ölülerin yattığı yerlerde gerçek kamu binaları yükseldi, çok sayıda otel, bir başşehirden beklenen rahatlığı sunan güzelleştirmelerle kapılarını hizmete açtı. Büyük okullar inşa edildi. Yenişehir, Cebeci, Çankaya, Çankırı Kapı, Gar yakınlarında birçok semt oluştu.” değerlendirmesinde bulundu.