9 soruda İran’daki Mahsa Amini gösterileri

İran’da 22 yaşındaki Mahsa Emini’nin gözaltında vefatının akabinde başlayan şovlar yaklaşık bir aydır devam ediyor.

İran sokaklarında üniversite öğrencilerinin ve personellerin de katıldığı şovlarda sloganların tonu artarken, idarenin açıklamaları ve polisin müdahalesi sertleşiyor.

GÖSTERİLER NASIL BAŞLADI?

Tahran’da 13 Eylül’de “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad devriyeleri tarafından başörtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle gözaltına alındıktan sonra kötüleşerek hastaneye kaldırılan 22 yaşındaki Mahsa Emini’nin 16 Eylül’de hayatını yitirmesi ülkede infiale yol açtı.

Amini’nin 17 Eylül’de memleketi Sakkız kentindeki cenaze merasimi sonrasında başlayan şovlar, ülkenin birçok kentine yayıldı.

GÖSTERİCİLERİN TALEPLERİ NELER?

İlk günlerde, “Ahlak Polisi” ve “zorunlu başörtüsü” uygulamasına karşı başlayan aksiyonlar, daha sonra rejim aykırısı şovlara dönüştü.

Sokaklara çıkan protestocular, “Kadın, Ömür, Özgürlük” sloganlarının yanı sıra ülke başkanı Ali Hamaney’i gaye alan “Kahrolsun Diktatör” sloganları attı.

ÜLKE YÖNETİCİLERİNİN YANSISI NE OLDU?

İran başkanı Hamaney, 3 Ekim’de yaptığı açıklamada, protestolardan ABD ve İsrail’i sorumlu tuttu.

Batılı güçlerin İran’ı rejim muhalifleri üzerinden parçalamayı hedeflediklerini savunan Hamaney, “Bu isyanlar ABD ve siyonist (İsrail) rejiminin bir projesidir. Onlardan maaş alan yurt dışındaki birtakım İranlı hainler onlara yardım ettiler. ‘İran’a saldırma ve rejimi değiştirme gayesinde değiliz’ açıklaması yapan düşmanların saklı maksadı, ülkede isyan çıkarıp inanç ortamını yok ederek birtakım heyecanlı tipleri tahrik etmektir.” dedi.

İran Hükümet Sözcüsü Ali Bahadori Cehromi de dün yaptığı açıklamada, ülke genelindeki protestoları, “örgütlü ve terörist eylemler” olarak nitelendirdi.

Cehromi, “Bazı örgütlü ve terör teşebbüsler şunu ortaya koymuştur ki; İran düşmanı ve karşıları, halkın hukuk, güvenlik ve huzuruna ziyan vermek için her konjonktüre uygun proje üretmektedirler.” tabirlerini kullandı.

GÖSTERİLERDE KAÇ KİŞİ HAYATINI KAYBETTİ?

Norveç merkezli İran İnsan Hakları Kurumunun 12 Ekim’de yayımladığı raporda, Emini’nin vefatı sonrasında başlayan sokak şovlarında emniyet güçlerinin müdahalesi sonucu 201 protestocunun hayatını kaybettiği aktarıldı.

Ülkedeki 31 eyaletten 18’sine dair sayıların yer aldığı raporda en çok can kaybının Sünni nüfus yoğunluklu Sistan-Beluçistan eyaletinde olduğu belirtildi.

Raporda, Sistan-Beluçistan eyaletinde 93, Mazenderan’da 28, Kürdistan eyaletinde 14, Gilan ve Batı Azerbaycan’da on ikişer, Tahran’da 11, Kirmanşah’ta 8, Elborz’da 5, Horasan-ı Rezevi ve İsfahan’da üçer, Kazvin, Kohgiluye-Buyer Ahmed, Zencan ve Doğu Azerbaycan’da ikişer, İylam, Buşehr, Simnan ve Huzistan’da birer göstericinin hayatını yitirdiği kaydedildi.

Gösterilerde en çok can kaybının olduğu Sistan-Beluçistan eyaletinin Zahidan kentinde Sünnilere ilişkin Mekki Mescidi’nde 30 Eylül’de cuma namazı sonrası düzenlenen protestolarda emniyet güçlerinin açtığı ateş sonucu Beluç Aktivistler Örgütüne nazaran 42 kişi hayatını kaybetti; bu sayı sonraki günlerde yaralananlardan kimilerinin hayatını kaybetmesi ve devam eden sokak şovlarına emniyet güçlerinin müdahalesiyle 95’e kadar yükseldi.

GÖSTERİLERDE KAÇ POLİS VE ASKER HAYATINI KAYBETTİ?

İran’da Sünni din adamı ve Zahidan Cuma İmamı Mevlevi Abdulhamid İsmailzehi, yaşanan olayı “facia” olarak nitelendirdi.

Olaylar sırasında Sistan-Beluçistan Eyaleti İhtilal Muhafızları İstihbarat Lider Yardımcısı Hamid İstek Haşimi’nin bir gösterici tarafından açılan ateş sonucu hayatını yitirdiği açıklandı.

Zahidan kentinde göstericilerle emniyet güçleri ortasında çıkan çatışmalarda 5 askerin de öldüğü duyuruldu.

GÖSTERİLERİN ÖNDERİ KİM, KİM ORGANİZE EDİYOR?

İran’ın birçok kentinde yaklaşık 1 aydır süren şovların bir başkanı bulunmuyor. Göstericilerin, ülke dışındaki rejim tersi İstek Pehlevi ve Halkın Mücahitleri üzere örgütlerin önderlerine yanaşmadığı gözleniyor.

Gösterilerde evvelki rejim karşısı önderlerin kabullenilmemesi kimi muhalif siyasi yorumcular tarafından olumlu karşılanıyor.

KAMU MALINA VERİLEN ZİYAN NE KADAR?

 Ülke geneline yayılan şovlarda çok sayıda kamu malı ve aracının tahrip edildiği belirtildi.

 Devrim Muhafızları Ordusuna yakınlığıyla bilinen Fars Haber Ajansının haberine nazaran, aksiyonlarda, 15 polis aracı, 70 metrobüs istasyonu, 170 metrobüs, 323 banka şubesi, 85 ambulans, 30 itfaiye aracı hasar gördü.

GÖSTERİLER HANGİ TOPLUM KISIMLARINDAN TAKVİYE BULDU?

Mahsa Amini’nin vefatı üzerine başlayan şovlar birinci olarak başörtüsü zorunluluğuna karşı bayanlar tarafından sahiplenildi.

Amini’nin Kürt olması nedeniyle Kürt bölgesinde alevlenen şovlar daha sonra başşehir Tahran, Meşhed ve İsfahan üzere büyük kentlere sıçradı.

Sokak şovlarının yanı sıra Tahran, Tebriz, Meşhed ve İsfahan üzere metropol kentlerdeki üniversitelerde devam eden şovlara birtakım öğretmenlerin yanı sıra lise öğrencileri de katıldı.

 İşçi sınıfı da 10 Ekim prestijiyle aksiyonlara dahil oldu. Buşehr eyaletinde petrokimya ve rafineri personelleri düzenledikleri grevle, Emini’nin vefatının akabinde başlayan aksiyonlara takviye verdi.

YABANCI ÜLKELERİN YAKLAŞIMI NE OLDU?

ABD, İngiltere ve Kanada, Mahsa Amini şovlarında polisin eylemcilere yönelik müdahalelerini kınayarak kimi İranlı güvenlik yetkililerine yaptırım kararları aldı.

Avrupa Parlamentosu vekilleri 6 Ekim’de İran’ı Amini’nin vefatıyla ilgili tarafsız soruşturma yürütmeye davet etti.

 Avrupa Birliği de “cinayetin sorumlularına yaptırım uygulama” daveti yaptı.